Górnośląski alfabet

Ten mały frazeologiczny słownik języka górnośląskiego okręgu Opola jest pisany programem Open Office. org 3 / Open Office. org Writer.; Ten program można bezpłatnie ściągnąć z internetu.

By napisać pojedyncze słowa górnośląskiego języka, trzeba było najpierw ustalić nadający się do tego górnośląski alfabet. Te w publikacjach zaproponowane alfabety nie odpowiadały moim wymaganiom. Następująco przedstawiony mały słownik, miał zawierać niemieckie i polskie znaczenie pojedynczych wyrazów i zwrotów, i miał podać wskazówki na słowacką i czeską pisownię tych wyrazów. Trzeba było wszystkie te języki pisać obok siebie. Oprócz tego specjalne górnośląskie samogłoski miały być dokładnie, odpowiednio z ich wymową, ustalone w pisowni. Nowe litery, które nie występują w polskim lub czeskim alfabecie, zostały pobrane z zasobów znaków spezjalnych łacińskich i cyrylickich, które są dostępne w programie Open Office. org Writer w górnym pasku menu ekranu wstaw oraz podmenu znak specjalny .
Do pisania tekstów górnośląskiego języka bardzo pomocnym jest, sporządzenie maski znaków specjalnych. W programie Open Office. org Writer można to zrobić następująco.:
Trzeba kolejno kliknąć myszką Start / Programy / Open Office. org 3 / Open Office. org Writer. Utwórz nowy dokument- dokument tekstowy
Pojawi się pusta strona dokumentu, która jest bez nazwy Bez tytułu 1. Należy kliknąć z paska menu plik i wybrać zapisz jako i należy nazwać plik (dokument) np. ”znak specjalny lubznaki specjalne ”. Następnie zakłada się katalog (folder) i równierz należy mu nadać nazwę. W założonym i nazwanym katalogu (folderze) umieszczone są pliki które mają być przechowywane. Mamy więc na ekranie pustą stronę dokumentu (pliku) nazwana jako znaki specjalne . Następnie należy rozwinąć zakładkę z paska menu wstaw a z podmenu znak specjalny . Pojawi się tabela z napisem znaki specjalne . Po kliknięciu na wybranej pojedynczej literze i po naciśnięciu przycisku OK litera zostanie przeniesiona na stronę pliku (dokumentu). Przeniesione litery segreguje się alfabetycznie, z pewnym odstępem litery od litery, na lewym boku strony, każda kolejna litera zapisywana jest w nowym wierszu. Następnie klika się plik i zapisz , plik (dokument) zostaje zapisany w naszym katalogu na wybranym wcześniej miejscu na dysku komputera lub na innym nośniku danych. W porównaniu z polskim alfabetem, górnośląski alfabet ma 12 innych liter.(znaki specjalne).
Do pisania tekstu umieszcza się ten plik o nazwie“znaki specjalne ” po prawej stronie ekranu (monitora). obok maski listu, na którym się chce pisać tekst ze znakami specjalnymi. Znaki specjalne można przez oznakowanie, i przeciągnięcie strzałką myszki, umiejscowić w każdym miejscu tekstu.

Następnie są wymienione alfabety języka czeskiego, polskiego, górnośląskiego i słowackiego.:

Czeski alfabet

A a á, B b, C c, Č č, D d, Ď ď, E e é, Ě ě, F f, G g, H h, I i í, J j, K k, L l, M m, N n, Ň ň, O o ó, P p, Q q, R r, Ř ř, S s, Š š, T t, Ť ť, U u ú ů, V v, X x, Y y ý, Z z, ž ž

Polski alfabet

A a, ą, B b, C c ć, D d, E e ę, F f, G g, H h, I i, J j, K k, L l, Ł ł, M m, N n ń,O o, Ó ó, P p, R r, S s, Ś ś, T t, U u, W w, Y y, Z z, Ź ź, Ż ż,

Górnośląski alfabet

A a á â, B b, C c ć, č, D d, E e, F f, G g, H h, I i, Í í, Î î, J j, K k, L l, Ł ł, M m, N n, Ń ń, O o, Ó ó, Ô ô, P p, R r, Ř ř , S s, Ś ś, Š š, T t, U u, Ų ų W w, Y y, Ý ý, Ŷ ŷ, Z z, Ź ź, ž ž,

Słowacki alfabet

A a á ä, B b, C c, Č č, D d, Ď ď, E e é, F f, G g, H h, Ch ch, I i í, J j, K k, L l ĺ ľ, M m, N n ň, O o ó ô, P p, R r ŕ, S s, Š š, T t ť, U u ú, V v, X x, Y y ý, Z z, ž ž

Wyjaśnienia do wymowy górnośląskich liter

a krótkie “a” , jak “a” w języku polskim
á krótkie, w gardle zmodyfikowane “a”. Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
â długie, głębokie w gardle zmodyfikowane “a”. Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
b jak polskie “b”

c jak polskie “c”
ć jak polskie “ć”, (odpowiada w pisowni czeskiej i słowackiej literze “t”, “ť ”)
č jak polskie “cz”, jak czeskie “č”, jak niemieckie “tsch”
d jak polskie, czeskie i słowackie “d”
e jak polskie “e”
f jak polskie, czeskie i niemieckie “ f “
g jak polskie i niemieckie “g”
h jak polskie i niemieckie “h”
i jak polskie i czeskie “i”
í krótkie, wysokie w podniebieniu zmodyfikowane “i”. Tej samogłoski nie ma w języku polskim
î długie, wysokie w podniebieniu zmodyfikowane ”i“, podobne do “i” w angielskim słowie king, ki(n)g)., Tej samogłoski nie ma w języku polskim
j jak polskie i niemieckie “j”
k jak polskie i niemieckie “k”
l jak polskie i niemieckie “ l ”
ł jak polskie ” ł “
m jak polskie i niemieckie “m”
n jak polskie i niemieckie “n”
ń jak polskie “ń”
o jak polskie “o”
ó krótkie w podniebieniu zmodyfikowane “o”., Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
ô długie w podniebieniu zmodyfikowane “o” lub (“u”). Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
p jak polskie i niemieckie “p”
r jak polskie “r”
ř jak polskie “rz”, jak czeskie “ř”
s jak polskie i czeskie “s”
ś jak polskie “ś”
š jak polskie “sz”, jak czeskie “š”, jak niemieckie “sch”
t jak polskie, czeskie i niemieckie “t”
u krótkie “u”, jak polskie i czeskie “u”
ų długie, głębokie, w gardle zmodyfikowane “u”., Odpowiada w słowackiej pisowni literze “ú” w czeskiej pisowni kombinacji liter “ou”. Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
w jak polskie “w”, jak niemieckie “w”, jak czeskie i słowackie “v”.
y jak polskie “y”
ý krótkie, wysokie w podniebieniu zmodyfikowane “y”., Tej samogłoski nie ma w języku polskim. ŷ długie, wysokie w podniebieniu zmodyfikowane “y”., Tej samogłoski nie ma w języku polskim.
z jak polskie “z”, jak czeskie i słowackie “z”
ž jak polskie “ż”, jak czeskie “ž”, jak słowackie “ž”
ź jak polskie “ź”

Przykłady do stosowania górnośląskich liter

á odpowiada w polskich słowach “-am” i “-em”, np. w, Bôg tá wjy,; jou wjá,;
â odpowiada w polskich słowach samogłoskom “ę” i “ą”., W pojedynczych słowach “a+n”., np. fjyrânga, w języku polskim firanka,; W słowach pochodzenia niemieckiego “-an”, przy jednoznacznej wymowie też w połączeniu z “n”, “ân”,; np. gâś, râka, kâs, głâboki, dej mi tâ deskâ, âker, štâga,; Przy koniugacji czasowników (liczba pojedyncza / czas traźniejszy /pierwsza osoba), np.; Jou biglujâ., Jou bierâ.; Przy deklinacji rzeczowników w bierniku, np. łobiejlić izbâ,; bić świniâ
č Litera “č”, odpowiada czeskiej literze “č” oraz polskiej głosce “cz”., Tą literę użwa się tylko w kilku słowach pochodzenia niemieckiego i innych europejskich języków., np. kuča, kučjyrować, kauč, kič, Čechy,; W górnośląskich słowach, które spotyka się też w polskim, czeskim lub słowackim języku, czeska litera “č” i polska głoska “cz” jest zastąpiona przez literę “c”, tak, jak się te słowa wymawia.; np. coło, cłowiek, cosnek, câść, cuć. “č” jest w słowach górnośląskich nieznane. Górnośląska głoska “cz” jest wymawiana jak “c”+”z” np. zalczojra
e odpowiada w słowach pochodzenia niemieckiego literze “e” oraz “ä”, np. anhenger, (Anhänger (m)), w języku polskim literze “e”.,
i odpowiada w niemieckich słowach literze “ü”.; np. biksa, (Büchse),; hilza, (Hülse)
í odpowiada w polskich słowach “im”,; np. z kí?,; ło tóní jarmarku,
î odpowiada w polskich słowach literze “i” oraz “ę”., np. břîknųńć, îksy, co îksego, pîknųńć, a w słowach pochodzenia niemieckiego “in”, np. wîkać, cwîga,
ó odpowiada w polskich słowach, literze “o”, “a”, “u”, i zgłoskom “-om”, “-am”.; w słowach pochodzenia niemieckiego literze “u”,; w wyrazach obcych literze “o”., np., douchtór, chřón, drót, wóřt, pónkt, kóń, gónić, dodóm, łón, gospodouřó, jou mó, jou wó to dó, za dřwjóma, lóftplómpa,;
ô odpowiada w polskich słowach literze ”ó”, w czeskich słowach literze “ů”, też “o”, np. dvůr, podkůvka,; chov,; dalsze przykłady,; zrôb (zrobić), gôl (golić), namôwić (namouwjać), krôl, gôra, krôlik, i oprócz tego w zwrotach, podobie jak w języku polskim “-ów”,; np. łod chłopôw, łod stolikôw
ř odpowiada polskiemu”rz” i czeskiemu “ř”., np. řouz, řepa, řezać, mařnųńć, přemařnųńć, zamařnųńć,; “rz” jest w górnośląskim języku wymawiane według znaczenia liter, jako”r+z”., np. drzejć, ( po polsku) drżeć,; (do-, pře-, při-, u-, wy-, za-) dzierzejć,; dzierzejć, (po słowacku) držať, (po czesku) držet,; fyrzich, poskarzyć sie, uskourzać sie, rzyć (kónie),;
Ta pisownia odpowiada słowackiej i czeskiej pisowni. W języku czeskim będzie np. słowo “promrznout” też czytane odpowiednio z pisownią jako “r+z”,; Trudności, jakie powstają w polskiej pisowni, np. “rozmarzać” (odtajać, roztopić),; i “rozmarzać (Vb) się” (zacząć marzyć),; albo w słowach “przymarzać”, “przymarznąć”,; “przekomarzać (Vb) się” (draźnić się z kimś) gdzie w jednym słowie ta sama kombinacja liter “rz” będzie dwa razy odmiennie czytana, przy górnośląskiej pisowni nie występują.
š odpowiada polskiemu “sz”, czeskiemu i słowackiemu “š” i niemieckiej kombinacji liter “sch”.,
np. šymejl, šosa, šoulka, šrâk,; Górnośląska pisownia “sz” będzie wymawiana według znaczenia liter, jako “s+z”, np. krajszejga
u odpowiada przy niektórych polskich słowach literze “ó”. Tu stosuje się pisownię zgodną z górnośląską wymową, np. pruchniejć, spruchniałe
ų odpowiada w polskich słowach literom “ą”, “ę”, w połączeniu z “ć” np. w końcówce “-ąć”,; oraz w słowach języka czeskiego literom “ou” np. w końcówce “-nout”,; w słowach języka słowackiego “ú”, np. w końcówce słów z “-núť”,; i w języku niemieckim zastępuje kombinację liter “un”., Przy jednoznacznej wymowie też w połączeniu z literą “n”albo “ń”,; przykłady,; mųka, gųsiór, łóni majų, wųs, buchnųńć,; břîknųńć, (czasownik / bezokolicznik),; z droubkų (rzeczownik / rodzaju żeńskiego / liczba pojedyncza / narzędnik),; cajtųg, dichtųg, fųker, mųndry, bųncejl, sejśdziejsiųnty
y odpowiada w przymiotnikach (rodzaju nijakiego) polskiej kombinacji liter “ie”, np. ciynky, ciŷzky, i u rzeczowników (rodzaju nijakiego) literze “e”, np. zyciy,; w górnośląskich słowach pochodzenia niemieckiego zastępuje “e” oraz “i”,; np. gyburtstak, gryf
ý stosuje się przy pisaniu męskich i nijakich rzeczowników w narzędniku., np. bal (mianownik), z balý (narzędnik),; auto (mianownik), z autý (narzędnik),; W rzeczownikach polskich “ý” zastępuje w narzędniku końcówkę “-em”, np. pjes (mianownik), z psý (narzędnik), kóń (mianownik), z kóniý (narzędnik), albo końcówkę “-iem”, np. před budynký, z kosyký,; Oprócz tego używa się litery “ý” w przymiotnikach do wyrażenia rzeczowników w narzędniku., np. z nowý mantlý,; widzioł to lewý łoký,; z cý?,; pod gołý niebý,; polizać jŷzyký,;
ŷ odpowiadaw języku polskim literze “ę”, np. ciymjŷga, přisiŷga, mjŷso, wypjŷknouścić, mjŷki, śwjŷnta, i w niektórych słowach też literze “e”., np. mjŷskać, mjŷsać, domjŷsać
ž odpowiada polskiemu “ż”, i w pisowni czeskiej literze “ž”, np. garaža, žejlazo, žmija

Polska pisownia głosek “cz”, “sz”, ,”rz” , jest wystąpieniem wyspowym. Ta pisownia jest nieznana w języku rosyjskim, słowackim, czeskim lub jakimśkolwiek innym słowiańskim języku. Literę “z” się w tych głoskach w ogóle nie wymawia. Tylko w niemieckim języku jest

pisownia głoski “š” jako “sch” i “č” jako “tsch” jeszcze więcej skomplikowana.

Kombinacja górnośląskich samogłosek z innymi literami

ou (dwugłoska), odpowiada w języku polskim literom “a” i“o” a w języku czeskim czasami literze “ á”., np. jou mó, ty mous, pjousek, goudać, touwór, šoulka (po czesku, šálek)

Kombinacje samogłosek z literą “ ł “

oł odpowiada w języku polskim zgłoskom “-eł” i “-ał”, np. pejdzioł, pejdziała, połny, gřoł, gřoła, wjatř wjoł, bjoły, bjołko,; W języku niemieckim literze “o” i zgłosce “oh”, np. zołza, štrołm, dołza, šołber, zołla. Można z podanych przykładów wnioskować, że kombinacja liter “oł” wystąpuje u wielu czasowników w czasie przeszłym., np. u czasownika “douwać” (bezokolicznik),;
1) czas teraźniejszy / liczba pojedyncza / 1., 2., 3., osoba,; jou douwó,; ty douwous,; łón, łóna, łóno douwou,;
2) czas przeszły / liczba pojedyncza / 1., 2., 3., osoba,; jou ejch douwoł,; ty ejś douwoł,; łón douwoł,; łóna douwała, łóno douwało,; Tak samo stosuje się “oł” w czasie przyszłym.
ał odpowiada w języku niemieckim zgłosce “-au”., np. bałer, anbał, hałptštrasa
uł odpowiada w języku niemieckim zgłosce “-uh”, np. rolšuły, mjejć rułâ,

Kombinacje samogłosek z spółgłoską “j”

aj odpowiada w języku niemieckim zgłosce “-ei”, “-ai”, np. majster, majs, glajze, ajmer, šlajfować, fajerek., W języku polskim zgłosce “aj”, np. jajco
ej odpowiada w języku polskim samogłosce “e”, np. pejdzioł, mjejć, mjejli,; W języku niemieckim literze “e”, i zgłosce “eh”, np. fejler, dakejl, oraz literze “ö”, np. fejn, ejlfarba, i literze “ä”, np. majkejfer
oj odpowiada w języku niemieckim zgłoskom “-eu”, “-äu”, np. ojla,; W języku polskim zgłosce “-oj”, np. wojna,
yj pisze się często w wyrazach obcych, np. bateryjou, kómedyjou, furyjou, partyjou

“j” przed samogłoskami

ja odpowiada w języku polskim zgłosce “-ia”, np. ziymja
je odpowiada w języku polskim zgłosce “-ie”, np. mjejć, mjejli,
jo odpowiada w języku polskim zgłosce “-ia”, np. mjoł,
jy odpowiada w języku polskim zgłosce “-ie”, np. siekjyra,

“i” przed samogłoskami (zmiękczenie)

ių odpowiada w języku polskim zgłosce “-ią”, np. tysiųnc,
iŷ odpowiada w języku polskim zgłosce “-ię”, np. přisiŷga,

miękkie spółgłoski przez kombinację z literą “i”

ci wymawia się jak w języku polskim, np. cicho, ciepło,
si wymawia się jak w języku polskim, np. posiknųńć, siekjyra,
ni wymawia się jak w języku polskim, np. niebo,
zi wymawia się jak w języku polskim, np. zima, ziymja,
wyjątkiem stanowią wyrazy obce, które wymawia się przeważnie jak w języku niemieckim. np. bencin, apfelzina, citruna, oraz słowa pochodzenia niemieckiego, np. cilować (zielen), zirejna (Sirene), korkencijer (Korkenzieher). Tu wymawia się litery pojedynczo, jako “c”+ “i”, albo “z” + “i”,;

Dodatkowe informacje przy pojedynczych wyrazach (skróty)

Za pojedynczymi wyrazami są w nawiasach podane dodatkowe informacje.
przy rzeczownikach
podany jest rodzaj., m ( rodzaj męski), f (rodzaj żeński), n (rodzaj nijaki).; Dołączona jest końcówka dopełniacza i końcówka liczby mnogiej (pl. ), np. bóncejl (m), (-cla, pl.-cle)
przy przymiotnikach, skrót (Adj)
Przymiotniki są napisane w rodzaju męskim. Dołączona jest końcówka dopełniacza. Przy niektórych przymiotnikach podane są formy stopniowania (st. ), stopień wyższy (Kp. ) i stopień najwyższy (Sup. )., np. ciepły (Adj), (- łego), (st. cieplejsy, noucieplejsy)
przy przysłówkach skrót (Adv)
podane jest przeważnie stopniowanie (st. ), stopień wyższy (Kp. ) i stopień najwyższy (Sup. )., np. blisko (Adv), (st. blizej, noublizej)
przy czasownikach skrót (Vb) podana wskazówka (Vb) oznacza, że rozchodzi się przy tym wyrazie o czasownik lub jedną formę czasownika. Przy większości czasowników jest dołączona końcówka formy konjugacyjnej, liczby pojedynczej / czasu teraźnieszego / 1 osoby,; np. břîkać (Vb), (-kó),; solić (Vb), (-lâ),; łodpinać (Vb), (-nó),; łodruwać (Vb), (-wó),; albo końcówka liczby pojedynczej / prostego czasu przyszłego / 1 osoby, np. posolić (Vb), (-lâ),; łodpnųńć (Vb), (-nâ),; łoderwać (Vb), (-wjâ).



Dalsze wyjaśnienia do używanych skrótów
A Akkusativ Poln. biernik
Abk. Abkürzung Poln. skrót
Adj. Adjektiv, Poln.przymiotnik
adjekt. adjektivisch Poln. przymiotnikowy
Adjp. Partizip als Adj Poln. imiesłów przymiotnikowy
Adv. Adverb Poln.przysłówek
Advp. Partizip als Adv Poln. imiesłów przysłówkowy
Agr. Landwirtschaft Poln. rolnictwo
Anat. Anatomie Poln. anatomia
Arch. Baukunst Poln. budownictwo
Astr. Astronomie Poln. astronomia
auch auch Poln. też
Biol. Biologie Poln. biologia
Bot. Botanik Poln.botanika
Chem. Chemie Poln. chemia
D Dativ, Poln. celownik
Dekl. Deklination Poln. deklinacja
dim. diminutiv Poln. zdrobniały
Elekt. Elektrizität Poln. elektryczność
Eisen B. Eisenbahn Poln. kolej
f feminin, Poln. rodzaju żeńskiego
fam. umgangssprachlich Poln. język potoczny
fig. figurativ, übertragen Poln. znaczenie przenośne
Fin. Finanzen Poln. finanse
Foto. Fotografie Poln. fotografia
Fut. Futur Poln. czas przyszły
G Genitiv Poln. dopełniacz
Gastr. Gastronomie Poln. gasrtonomia
Geogr. Geografie Poln. geografia
Geol. Geologie Poln. geologia
H-Vb Hilfsverb Poln. czasownik posiłkowy
I Instrumental Poln. narzędnik
indef. unbestimmt Poln. nieokreślony
inf. Infinitiv Poln. bezokolicznik
imp. Imperativ Poln. tryb rozkazujący
Int. Interjektion Poln. wykrzyknik
interrog. fragend Poln. pytający
iron. ironisch Poln. ironicznie
Jagd Jagd Poln. łowiectwo
Jäg.Spr. Jägersprache Poln. gwara myśliwska
Jur. Jura, Recht Poln. prawo
Kfz. Kraftfahrzeug Poln. pojazd mechaniczny
Kin.Spr. Kindersprache Poln. mowa dziecięca
Kj. Konjunktion Poln. spójnik
Kochk. Kochkunst Poln. sztuka kulinarna
Konj. Konjugation Poln. koniugacja, odmiana
Kp. Komparativ Poln. stopień wyższy
Kurzf. Kurzform Poln. forma skrócona
L Lokativ Poln. miejscownik
Land. Landwirtschaft Poln. rolnictwo
m maskulin Poln. rodzaju męskiego
Mathem. Mathematik Poln. matematyka
Mar. Marine Poln. marynarka (handlowa, wojenna)
Med. Medizin Poln. medycyna
Meteo. Meteorologie Poln. meteorologia
Mil. Militär Poln. wojsko
Miner. Mineralogie Poln. mineralogia
Mus. Musik Poln. muzyka
n neutral Poln. rodzaju nijakiego
N Nominativ Poln. mianownik
Num. Zahlwort Poln. liczebnik
Ordn. Z. Ordnungszahl Poln. liczba porządkowa
örtl. örtlich Poln. miejscowy, lokalny
Part. Partikel Poln. partykuła
pej. abwertend Poln. pejoratywnie
1 Pers. erste Person Poln. osoba pierwsza
2 Pers. zweite Person Poln. osoba druga
3 Pers. dritte Person Poln. osoba trzecia
Phys. Physik Poln. fizyka
pl. Plural Poln. liczba mnoga
Poln. polnisch Poln. po polsku
poss. Possesiv Poln. dzierżawczy
Präs. Präsens Poln. czas teraźniejszy
Prät. Präteritum Poln. czas przeszły
Pron. Pronomen Poln. zaimek
Prp. Präposition Poln. przyimek
Ptzp. Partizip Poln. imiesłów czasu przeszłego
Rel. Relogion Poln. religia
sh. auch,siehe Poln. zobacz
sing. Singular Poln. liczba pojedyncza
Slow. slowakisch Poln. po słowacku
Sp. Sport Poln. sport
Spr.W Sprichwort Poln. przysłowie
st. Steigerung Poln. stopniowanie
Sup. Superlativ Poln. stopień najwyższy
Tschech. tschechisch Poln. po czesku
Techn. Technik Poln. technika
Theat. Theater Poln. teatr
U.Spr. Umgangssprache Poln. język potoczny
und und Poln. i
unpers. unpersönlich Poln. nieosobowo
unv. unveränderlich Poln. nieodmienny
Vb Verb Poln. czasownik
veralt. veraltert Poln. przestarzałe
Vet. Tiermedizin Poln. weterynaria
vulg. vulgär Poln. język wulgarny
zB. zum Beispiel Poln. na przykład ( skrót, np.)
zeitl. zeitlich Poln. czasowy
Zool. Zoologie Poln. zoologia